Językoznawstwo kliniczne i logopedia
Wielopoziomowe badania dyskursu użytkowników języka polskiego z diagnozą afazji mieszanej (R. Dębski – kierownik, P. Wójcik-Topór)
Streszczenie
Afazja, czyli zaburzenie mowy i języka spowodowane uszkodzeniem mózgu, jest ważnym problemem w naszym społeczeństwie ze względu na jej negatywny wpływ na jakość życia. Dotychczasowe badania oparte na wiedzy językowej miały na celu wyjaśnienie zaburzeń językowych w afazji, opierając się na teorii lingwistycznej i wynikach badań. W ostatnim czasie obserwujemy wzrost analiz lingwistycznych dyskursu, czyli jednostek tekstu większych niż jedno zdanie, służących do realizacji określonych celów komunikacyjnych, takich jak opowiadanie historii, wyrażanie opinii czy opisanie procedury. Zgodnie z założeniami Międzynarodowej Klasyfikacji Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia (ICF) badania do tej pory koncentrowały się na opisach dyskursu afatycznego, terapii dyskursu oraz miarach/metodach analizy dyskursu. Niniejszy projekt wniesie nowy zestaw wyników do bieżącej debaty na temat wpływu upośledzenia w używaniu słownictwa i gramatyki (poziom mikro-językowy) na przekazywanie znaczeń (poziom makro-językowy). Projekt skupi się na afazji mieszanej, najczęstszym typie afazji rozpoznawanym w warunkach klinicznych, ale rzadko badanym w tym kontekście i będzie czerpał dane z języka polskiego. Kwestie spójności i koherencji, czyli tego, jak dobrze zdania są sklejane oraz jak łączą się z głównym tematem, w tekstach polskich afatyków, nie zostały wystarczająco uwzględnione.
Projekt ma zatem na celu zbadanie dyskursu osób mówiących po polsku z afazją mieszaną, aby: 1) opisać i zmierzyć językowe narzędzia i wzorce spójności; 2) opracować polską adaptację stosowanej w świecie skali pomiaru spójności lokalnej i globalnej; 3) zbadać związki między mikro- i makro-językowymi aspektami dyskursu; 4) zbadać wpływ afazji mieszanej na spójność i koherencję dyskursu oraz 5) zbadać związek między typem dyskursu a spójnością i koherencją językową.
Uczestnikami badania będzie 20 pacjentów z rozpoznaniem afazji mieszanej z komponentą ruchową, 20 pacjentów z afazją mieszaną z komponentą czuciową oraz 20 pacjentów zdrowych mózgowo dla porównania. Pacjenci z afazją zostaną dopasowani jeden do jednego pod względem wieku, płci i poziomu wykształcenia z osobami zdrowymi mózgowo, aby umożliwić porównania. Do gromadzenia nagrań różnych typów dyskursu zostanie użyty międzynarodowy protokół gromadzenia danych. Nagrania dźwiękowe zostaną poddane transkrypcji ortograficznej i przeanalizowane przy użyciu kilku metod opisowych i statystycznych w celu zbadania i zmierzenia zależności między wynikami różnych analiz.
Proponowany projekt jest nowatorski i na czasie. Po pierwsze, dostarczy bardzo potrzebnych dowodów w celu zweryfikowania obecnych hipotez dotyczących związku między mikro- i makro-językowymi aspektami dyskursu afatycznego. Po drugie, w badaniu wezmą udział uczestnicy, u których zdiagnozowano afazję mieszaną, typ afazji rzadko badany w kontekście badań dyskursu. Po trzecie, dostarczy nowych dowodów na nieobecne dotąd w literaturze aspekty spójności polskiego dyskursu afatycznego. Te innowacje pozwolą na poszerzenie wiedzy językowej i wniosą istotny wkład w dyscyplinę stosowaną, jaką jest afazjologia. Ponadto popularne skale pomiaru spójności zostaną przetłumaczone na język polski, zaadaptowane i zweryfikowane, wyposażając polskich afazjologów i logopedów w nowe narzędzie badawcze/kliniczne. Dane źródłowe zostaną udostępnione na arenie międzynarodowej za pośrednictwem bazy danych AphasiaBank (https://aphasia.talkbank.org).
Przeżywanie diagnozy opóźnionego rozwoju mowy przez rodziców dzieci z zaburzeniami językowymi o nieznanej etiologii. Badanie fenomeniologiczne (M. Knapek - kierownik/wykonawca, R. Dębski - opiekun naukowy)
Streszczenie
Opóźnienie rozwoju mowy (ORM) jest zaburzeniem nabywania umiejętności językowych diagnozowanym u dzieci między 3 miesiącem a 3 rokiem życia. W najbardziej powszechnym ujęciu ORM dzieli się na samoistne i niesamoistne (Jastrzębowska 2005; Robertson, Weismar 1999). Samoistne nie ma określonej etiologii, a niesamoistne jest wynikiem nadrzędnego zaburzenia rozwoju, np. autyzmu. W literaturze światowej istnieje wiele badań poświęconych etiologii i objawom ORM, czyli prowadzonych z perspektywy biomedycznej. Niewiele jest natomiast badań ORM uwzględniających perspektywę psychospołeczną, wprowadzoną przez Międzynarodową Klasyfikację Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia (ICF, WHO 2001). Całkowicie brak analiz dotyczących przeżywania przez rodziców diagnozy ORM, choć spotkać można badania opisujące przeżywanie diagnozy innych zaburzeń/chorób, na przykład, autyzmu czy epilepsji (Farmuła-Jurczak 2020; Kęcisz-Pils 2011; Pilecki 2007). Celem proponowanego badania będzie opisanie uczuć i emocji rodziców dzieci z diagnozą ORM. Ogólnie pytanie badawcze będzie brzmiało: „Jakie uczucia i emocje towarzyszą rodzicom po diagnozie opóźnionego rozwoju mowy u ich dzieci?”. Badanie zostanie przeprowadzone zgodnie z metodologią badań fenomenologicznych opisowych (Giorgi, Giorgi i Morley 2017), stosowaną do opisu uczuć i świata przeżywanego (ang. lived experience), z udziałem 6 rodziców dzieci zdiagnozowanych z ORM. Proponowane badania rozszerzają agendę logopedycznych badań ORM o zagadnienia natury psychospołecznej i pozwalają przetestować nowe w polskich badaniach logopedycznych obramowanie teoretyczne jakim jest ICF. Uzyskany opis przeżyć ORM będzie wykorzystany praktycznie w procesie edukacji rodziców.
Projekt wspierany finansowo z puli MiniGRANTY POB Heritage (edycja IV)
Rozwój sprawności czytania po polsku i angielsku u dzieci dwujęzycznych z diagnozą dysleksji. Badanie pilotażowe (R. Młyński – kierownik, R. Dębski – opiekun naukowy)
Wciąż nierozstrzygniętym problemem badawczym jest weryfikacja hipotezy centralnego przetwarzania językowego u dzieci dwujęzycznych z diagnozą dysleksji, posługujących się różnymi parami językowymi (np. Gupta i Jamal, 2006; Obler 1989). Prowadzone badania stanowią próbę włączenia do tego światowego nurtu dwujęzyczności polsko-angielskiej, reprezentującej parę języków odpowiednio o transparentnej i nietransparentnej ortografii. W niniejszych badaniach stawia się następujące pytania badawcze: 1) Jakie błędy w czytaniu obserwuje się u dzieci dwujęzycznych z diagnozą dysleksji, kiedy czytają po polsku? 2) Jakie błędy w czytaniu obserwuje się u tych samych dzieci, kiedy czytają po angielsku? 3) Jakie istnieją relacje jakościowe oraz ilościowe pomiędzy zidentyfikowanymi błędami u dzieci w czytaniu po polsku i po angielsku? Uczestnikami w badaniach będzie 10 dzieci w wieku szkolnym z diagnozą dysleksji, mieszkających w Chicago w USA i reprezentujących dwujęzyczność polsko-angielską. Zebrane w procesie odczytywania wyselekcjonowanych słów w języku polskim i angielskim dane poddane zostaną analizie jakościowej i ilościowej z wykorzystaniem klasyfikacji Gupty i Jamal (2006) oraz Savage i Hill (2001). Uzyskane rezultaty będą stanowić wkład do światowej debaty dotyczącej źródeł dysleksji oraz relacji pomiędzy dysleksją a dwujęzycznością.