Językoznawstwo kliniczne i logopedia
Wielopoziomowe badania dyskursu użytkowników języka polskiego z diagnozą afazji mieszanej (R. Dębski – kierownik, P. Wójcik-Topór)
Streszczenie
Afazja, czyli zaburzenie mowy i języka spowodowane uszkodzeniem mózgu, jest ważnym problemem w naszym społeczeństwie ze względu na jej negatywny wpływ na jakość życia. Dotychczasowe badania oparte na wiedzy językowej miały na celu wyjaśnienie zaburzeń językowych w afazji, opierając się na teorii lingwistycznej i wynikach badań. W ostatnim czasie obserwujemy wzrost analiz lingwistycznych dyskursu, czyli jednostek tekstu większych niż jedno zdanie, służących do realizacji określonych celów komunikacyjnych, takich jak opowiadanie historii, wyrażanie opinii czy opisanie procedury. Zgodnie z założeniami Międzynarodowej Klasyfikacji Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia (ICF) badania do tej pory koncentrowały się na opisach dyskursu afatycznego, terapii dyskursu oraz miarach/metodach analizy dyskursu. Niniejszy projekt wniesie nowy zestaw wyników do bieżącej debaty na temat wpływu upośledzenia w używaniu słownictwa i gramatyki (poziom mikro-językowy) na przekazywanie znaczeń (poziom makro-językowy). Projekt skupi się na afazji mieszanej, najczęstszym typie afazji rozpoznawanym w warunkach klinicznych, ale rzadko badanym w tym kontekście i będzie czerpał dane z języka polskiego. Kwestie spójności i koherencji, czyli tego, jak dobrze zdania są sklejane oraz jak łączą się z głównym tematem, w tekstach polskich afatyków, nie zostały wystarczająco uwzględnione.
Projekt ma zatem na celu zbadanie dyskursu osób mówiących po polsku z afazją mieszaną, aby: 1) opisać i zmierzyć językowe narzędzia i wzorce spójności; 2) opracować polską adaptację stosowanej w świecie skali pomiaru spójności lokalnej i globalnej; 3) zbadać związki między mikro- i makro-językowymi aspektami dyskursu; 4) zbadać wpływ afazji mieszanej na spójność i koherencję dyskursu oraz 5) zbadać związek między typem dyskursu a spójnością i koherencją językową.
Uczestnikami badania będzie 20 pacjentów z rozpoznaniem afazji mieszanej z komponentą ruchową, 20 pacjentów z afazją mieszaną z komponentą czuciową oraz 20 pacjentów zdrowych mózgowo dla porównania. Pacjenci z afazją zostaną dopasowani jeden do jednego pod względem wieku, płci i poziomu wykształcenia z osobami zdrowymi mózgowo, aby umożliwić porównania. Do gromadzenia nagrań różnych typów dyskursu zostanie użyty międzynarodowy protokół gromadzenia danych. Nagrania dźwiękowe zostaną poddane transkrypcji ortograficznej i przeanalizowane przy użyciu kilku metod opisowych i statystycznych w celu zbadania i zmierzenia zależności między wynikami różnych analiz.
Proponowany projekt jest nowatorski i na czasie. Po pierwsze, dostarczy bardzo potrzebnych dowodów w celu zweryfikowania obecnych hipotez dotyczących związku między mikro- i makro-językowymi aspektami dyskursu afatycznego. Po drugie, w badaniu wezmą udział uczestnicy, u których zdiagnozowano afazję mieszaną, typ afazji rzadko badany w kontekście badań dyskursu. Po trzecie, dostarczy nowych dowodów na nieobecne dotąd w literaturze aspekty spójności polskiego dyskursu afatycznego. Te innowacje pozwolą na poszerzenie wiedzy językowej i wniosą istotny wkład w dyscyplinę stosowaną, jaką jest afazjologia. Ponadto popularne skale pomiaru spójności zostaną przetłumaczone na język polski, zaadaptowane i zweryfikowane, wyposażając polskich afazjologów i logopedów w nowe narzędzie badawcze/kliniczne. Dane źródłowe zostaną udostępnione na arenie międzynarodowej za pośrednictwem bazy danych AphasiaBank (https://aphasia.talkbank.org).
Przeżywanie diagnozy opóźnionego rozwoju mowy przez rodziców dzieci z zaburzeniami językowymi o nieznanej etiologii. Badanie fenomeniologiczne (M. Knapek - kierownik/wykonawca, R. Dębski - opiekun naukowy)
Streszczenie
Opóźnienie rozwoju mowy (ORM) jest zaburzeniem nabywania umiejętności językowych diagnozowanym u dzieci między 3 miesiącem a 3 rokiem życia. W najbardziej powszechnym ujęciu ORM dzieli się na samoistne i niesamoistne (Jastrzębowska 2005; Robertson, Weismar 1999). Samoistne nie ma określonej etiologii, a niesamoistne jest wynikiem nadrzędnego zaburzenia rozwoju, np. autyzmu. W literaturze światowej istnieje wiele badań poświęconych etiologii i objawom ORM, czyli prowadzonych z perspektywy biomedycznej. Niewiele jest natomiast badań ORM uwzględniających perspektywę psychospołeczną, wprowadzoną przez Międzynarodową Klasyfikację Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia (ICF, WHO 2001). Całkowicie brak analiz dotyczących przeżywania przez rodziców diagnozy ORM, choć spotkać można badania opisujące przeżywanie diagnozy innych zaburzeń/chorób, na przykład, autyzmu czy epilepsji (Farmuła-Jurczak 2020; Kęcisz-Pils 2011; Pilecki 2007). Celem proponowanego badania będzie opisanie uczuć i emocji rodziców dzieci z diagnozą ORM. Ogólnie pytanie badawcze będzie brzmiało: „Jakie uczucia i emocje towarzyszą rodzicom po diagnozie opóźnionego rozwoju mowy u ich dzieci?”. Badanie zostanie przeprowadzone zgodnie z metodologią badań fenomenologicznych opisowych (Giorgi, Giorgi i Morley 2017), stosowaną do opisu uczuć i świata przeżywanego (ang. lived experience), z udziałem 6 rodziców dzieci zdiagnozowanych z ORM. Proponowane badania rozszerzają agendę logopedycznych badań ORM o zagadnienia natury psychospołecznej i pozwalają przetestować nowe w polskich badaniach logopedycznych obramowanie teoretyczne jakim jest ICF. Uzyskany opis przeżyć ORM będzie wykorzystany praktycznie w procesie edukacji rodziców.
Projekt wspierany finansowo z puli MiniGRANTY POB Heritage (edycja IV)
Analiza konwersacyjna wstępów do ewaluacji mowy i języka polonijnych dzieci dwujęzycznych: badanie pilotażowe (Rafał Młyński: kierownik, Robert Dębski: opiekun naukowy)
Współczesne badania logopedyczne w bardzo małym stopniu poruszają problematykę rozmów między pacjentem (np. dzieckiem) a logopedą. Do tej pory mało wiemy o komunikacji w trakcie terapii logopedycznej (zob. Leahy 2004; Corcoran, Stewart 1998), natomiast w polskiej i zagranicznej literaturze przedmiotu nie występują żadne prace dotyczące tzw. wstępu (konwersacji) do logopedycznej ewaluacji dziecięcej mowy i języka. Podjęcie tych badaniach jest zasadne nie tylko z poznawczego punktu widzenia (wypełnienie luki badawczej), ale również praktycznego - dzięki analizie konwersacyjnej można określić językowe wyznaczniki definiowania, utrzymania i kształcenia ról społecznych terapeuty i małego pacjenta. Świadomość tych aspektów może być kluczowa dla logopedów-praktyków dążących do zbudowania pozytywnej i bezpiecznej relacji między nimi a pacjentami. Ta z kolei jest potrzebna, aby zaplanowane postępowanie diagnostyczne było skuteczne i efektywne. Dodatkową okolicznością wpływającą na konieczność podjęcia proponowanego działania jest fakt, iż badaniu poddana zostanie rozmowa między logopedą a dwujęzycznym dzieckiem. Aktualne naukowe analizy nie dotyczą konwersacji między terapeutą a takim dzieckiem, co może być ciekawe ze względu na wystąpienie tzw. bilingwalnego trybu komunikacji.W proponowanym badaniu stawia się następujące pytania badawcze: 1) Czy relacja, jaka kształtuje się między rozmówcami jest symetryczna czy asymetryczna? 2); Jakie są językowe wyznaczniki każdej z nich? (np. struktura RRE - ang. request-response-evaluation), 3) Jakie niewerbalne i werbalne praktyki komunikacyjne (np. załamanie, próby naprawy, zabieranie głosu) występują między logopedą a dzieckiem? oraz 4) Czy i jak zjawiska typowe dla dwujęzyczności (np. interferencje międzyjęzykowe) wpływają na językowe kształtowanie się ról terapeuty i pacjenta?
Proponowane działanie badawcze jest istotne dla jakości postępowań logopedycznych prowadzonych w języku polskim. Analiza sekwencji konwersacyjnych pomoże zidentyfikować wskaźniki, które są podstawą tworzenia pozytywnej, opartej na zaufaniu relacji między logopedą a dzieckiem polonijnym oraz poczucia przez nie, iż jest kompetentnym uczestnikiem aktu komunikacyjnego. Podjęta mikroanaliza umożliwi zwiększenie świadomości logopedów na temat aspektów konwersacyjnych, które definiują, utrzymują oraz wpływają na prawidłowe kształtowanie się ról między logopedą a dwujęzycznym dzieckiem polonijnym.
Proces gromadzenia danych będzie miał miejsce w szkołach polonijnych w Chicago (USA), w trakcie sesji diagnostycznych/terapeutycznych z udziałem logopedy i dzieci dwujęzycznych, mówiących po polsku i angielsku. Nagrywane będą, za pomocą kamery wideo i dyktafonu, rozmowy wstępne pomiędzy logopedą a dzieckiem.